Symbolen en riten

Tja, misschien klinkt deze situatie niet zo onbekend in de oren.Het blijkt dat moeders vaak geen voeling hebben met de spullen die voor hun kroost een bijzondere betekenis hebben.Kleine dingen die zoveel betekenen: Een T-shirt, een armbandje, een foto, een gedroogde paardebloem, …

Dingen die een symbolische waarde hebben, dat wil zeggen dat zij meer zeggen dan dat ze op ’t eerste gezicht te vertellen hebben.Symbolen verwijzen naar iets mysterieus, naar iets waar je geen vat op hebt.Symbolen drukken zonder woorden uit wat je denkt, voelt, ervaart.Ze tonen in iets heel gewoons het buiten-gewone.

Niets is van zichzelf een symbool maar alles kan een symbool worden.Een T-shirt wordt meer dan een lapje stof, een roos meer dan een bloem, een ring meer dan een sieraad.Een symbool heeft een bijzondere betekenis.Dat heeft Tim moeten ervaren.Je moet ervoor willen openstaan om de symbolische betekenis van een voorwerp te zien.Daarom zijn symbolen ook meer dan tekens.Tekens hebben een duidelijk afgebakende betekenis die voor iedereen herkenbaar is bijvoorbeeld de verkeerstekens.

Soms gebeurt het dat bepaalde handelingen een bijzondere betekenis hebben.Ze worden dan herhaald om die speciale betekenis opnieuw op te roepen.Men spreekt dan van een rite.“Een rite maakt dat de ene dag verschilt van alle andere dagen, het ene uur van alle andere uren”, zei de vos tegen de kleine prins.Riten zorgen dus voor een zekere ordening.Denk maar aan het slaapritueel van de kleinsten op kamp: Tanden poetsen, naar ’t toilet, een verhaaltje en een nachtzoen.O wee als je het verhaaltje of de zoen vergeet.Deze handelingen maken van het slapengaan immers iets speciaals, iets meer dan zomaar naar bed gaan om te recupereren van een drukke dag.

Sommige voorwerpen zoals geld, auto, aandeel en huis kunnen symbool staan voor een bepaalde status of positie.Maar deze symbolen verwijzen eigenlijk vooral naar zichzelf, naar het materiële van het voorwerp.In die zin zijn ze eigenlijk een stuk valse symbolen die hun betekenis verliezen als hun materiële waarde vermindert (wat bijvoorbeeld niet het geval is met de verfschort van Tim).

Symbolen en riten kunnen aan betekenis inboeten.Dat is jammer.Er zijn heel wat “oude” symbolen die nog heel waardevol kunnen zijn mits je ervoor openstaat.Zo ook de christelijke symbolen zoals brood en wijn, de paaskaars, het kruis, …

Maar wat is dan de bijzondere betekenis van al die dingen?Wel, in de volgende nummers van Idee vind je telkens een symbool uitgeklaard.Het kan gaan over een gekend christelijk symbool zoals de “as” maar ook over andere symbolen zoals de “regenboog”.Maar we willen jullie nu niet helemaal op jullie honger laten zitten.Daarom vind je in dit artikel de mogelijke verklaring van enkele symbolen en enkele aanzetten om met jullie oudere leden rond symbolen en riten te werken.Natuurlijk zijn dit maar enkele suggesties.We zijn er zeker van dat jullie zelf bij sommige symbolen nog andere betekenissen kunnen plaatsen en zelf nog nieuwe symbolen kunnen vinden.

Enkele symbolen:

- Tafel

Aan tafel gebeurt vanalles: Eten, drinken, studeren, …De tafel is bij uitstek de plaats waar men samenkomt om bij een maaltijd wat bij te praten.De tafel is ook de plaats waar heftige discussies kunnen oplaaien.“De tafel draagt de jaarringen van ons verdriet, van onze strijd, maar vooral van de dialoog en de intense vreugde” (Koen Lemmens).In de eucharistie komen christenen samen om brood en wijn te delen.

- Brood

Zonder brood kan je niet leven.Brood staat dus symbool voor dagelijks voedsel (“broodnodig”) en voor leven.In de eucharistie wordt dit levensnoodzakelijk voedsel gebroken en uitgedeeld.Wanneer de priester de woorden van Jezus herhaalt: “Dit is Mijn Lichaam” bedoelt hij dat wanneer je ervan eet Jezus zich aan jou geeft, dat Hij voortaan in jou verder leeft.Brood staat dus ook symbool voor gemeenschap, voor offer, …

- Wijn

Wijn is in de eerste plaats een vreugdedrank.Toosten met wijn drukt dus blijdschap uit.In de eucharistie staat de wijn symbool voor het bloed van Jezus.Wie ervan drinkt laat een nieuwe levensdrank door zijn aderen stromen en doet nieuwe kracht op.

- KLJ-sjaaltje

Een KLJ-sjaaltje drukt de herkenbare band met andere KLJ-leden uit.Het staat symbool voor de visie en bedoeling van samen KLJ maken …

- KLJ-logo

Het KLJ-logo draagt een dubbele boodschap in zich.Enerzijds willen we aansluiten bij de vroegere geschiedenis en idealen van onze beweging.Dit zien we in de basissymbolen: De ploeg en het kruis.Anderzijds zitten in het logo de pijlers van de hedendaagse beweging: “Jeugd” en “Landelijk” vormen de scharen van de ploeg, de “K” van “Katholiek” vormt de diepe voor.Onze middelen om dit stukje wereld waar wij werken bewoonbaar te maken zijn de kracht en de idealen van de jongeren alsook de energie gebouwd op de vier speerpunten van KLJ namelijk: Platteland, Solidariteit, Pastoraal en Relatievorming.

- Zandloper

De zandloper staat symbool voor de tijd en de vergankelijkheid.Maar je kan hem ook gebruiken om een belangrijk scharniermoment aan te duiden.Alles mondt uit in dat ene moment (bv het jaar-2000) maar het eindigt niet met dat ene moment.Vanuit dat ene bijzondere moment breekt een nieuw begin aan.

- Ballon

“De ballon is teken van vrijheid.Je kunt hem loslaten en dan vliegt hij weg.Zo ook kan je jongeren niet altijd bij de hand blijven houden.Eens moet je hen loslaten om ze hun eigen weg te laten gaan en erop vertrouwen dat ze een goede richting uitvliegen.De ballon komt alleszins ergens terecht, voortgedreven door de wind (symbool van de Geest)” (Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs, Reisgids voor een nieuw millennium.Op weg naar het jubeljaar-2000, 1999, p. 78).

- Klok

“De tijd loopt snel, gebruik hem wel”.De klok tikt genadeloos verder en kan symbool staan voor de tijd die dringt (bijvoorbeeld wat de zorg voor de natuur betreft).

- Dobbelsteen

Dobbelstenen worden gebruikt in gokspelen en kunnen dus symbool staan voor het durven gokken, durven kansen nemen.Een andere mogelijke betekenis is toeval:Naargelang de dobbelstenen vallen verandert je leven.

- Tandem

Op een tandem rij je met twee.Wie vooraan zit moet sturen.Maar als de ander niet meetrapt geraakt ook de eerste niet ver.De tandem staat dus symbool voor teamwork.

- Anker

Iedereen is op zoek naar een vaste stek, een thuis.Veel jongeren voelen zich echter thuisloos, weten niet waar ze thuishoren.Met het anker drukken we uit dat we in KLJ proberen kinderen en jongeren een houvast te geven waardoor ze zich een beetje thuis kunnen voelen.

- Spade

Met een spade woel je oude grond om, om ze opnieuw vruchtbaar te maken.Of je graait er iets mee op.Een spade kan dus symbool staan voor werken aan vernieuwing of voor zoeken naar schatten (iets dat voor KLJ-leden grote waarde heeft).

- Fotoreeks

Leg een reeks foto’s op tafel en laat ieder er enkele uitzoeken.De leden vertellen waarom die bepaalde foto hen aanspreekt, wat ze erin zien en waarom.Je kan zowel foto’s met gelaatsuitdrukkingen van mensen laten zien als foto’s van allerlei voorwerpen (bloem, steen, kurkentrekker, servies, lamp, …).

- Symbolenpictionary

Maak kaartjes met verschillende symbolen.Zoals in Pictionary speel je met twee ploegen.Iemand van de ene ploeg trekt een kaartje en krijgt een minuut de tijd om een symbool te tekenen (of uit te beelden).Raadt zijn ploeg het binnen de tijd dan trekt iemand anders van dezelfde ploeg een symbool.Wordt het symbool niet geraden dan is het aan het andere team.Telkens wordt in de grote groep besproken wat het symbool kan betekenen.

- Symbolenuitwerking

Verdeel de leden in groepen van een viertal personen.Elke groep krijgt een bepaald voorwerp en tracht de symbolische betekenis ervan op een originele manier uit te werken (bv collage, graffiti, sketch, verhaal, …).Nadien wordt dit in de grote groep gebracht.De leiding kan op voorhand deze oefening zelf doen (bv met een KLJ-sjaaltje) en het resultaat voorstellen aan het begin van de activiteit.

- Symbolenreportage

De leden krijgen een fototoestel mee.Ze gaan op stap in het dorp en trachten tien verschillende symbolen op foto vast te leggen.Ze brengen zo hun dorp in de kijker.Wanneer de foto’s zijn ontwikkeld bespreken ze de symbolische betekenis van de voorwerpen.Je kan deze activiteit ook kaderen in een dorpsspel op kamp.De bespreking van de symbolische voorwerpen kan dan gebeuren in een bezinning later op kamp.

- Oppeppersymbool

Verschillende voorwerpen kunnen gebruikt worden als symbolische oppepper (een tandem, een spade, het KLJ-logo, een jong boompje, …).Je kan ze gebruiken in een bezinning.Misschien kan je de bestuursvergadering ook wel starten met zo’n symbolische oppepper?

- Uitwisseling van Symbolen

Verschillende culturen hebben verschillende symbolen.Bij Joden bijvoorbeeld is de zevenarmige kandelaar een symbool.Bij moslims kan de hoofddoek gezien worden als een symbool (van bescherming bijvoorbeeld). Om het gesprek een beetje gestructureerd te laten verlopen kan je op voorhand de eigen symbolen op papier zetten met de betekenis ernaast (voor de betekenis van de christelijke symbolen kan je terecht bij je priester, jeugdpastor of pastoraal begeleider).Daarnaast stel je een vragenlijst op waarin je vraagt naar sommige symbolen en riten van de andere godsdienst die je zelf kent.Je kan ook vragen naar andere ongekende symbolen en rituelen.Om in gesprek te treden met mensen met een andere culturele en/of religieuze achtergrond kan je meestal wel terecht bij de gemeente of bij een stad dichtbij (sommige gemeenten en steden hebben een dienst-Samenlevingsprojecten, andere een Integratiedienst, …).

- Dagtocht

Zet je dagtocht in het symbool van een fiets. De onderdelen van een fiets (pedalen, zadel, bagagedrager, bel, licht, …) circuleren gedurende de dag doorheen de groep.Aan het einde van de dag wordt de fiets opnieuw in elkaar gezet en wordt telkens bij een nieuw onderdeel de symbolische betekenis ervan besproken.Je kan een dagtocht ook in het teken zetten van een stel voeten.Voeten staan symbool voor dragen, verder gaan ondanks alles, …Maar voeten kunnen ook lange tenen hebben, verlamd zijn, krampachtig zijn, …

- Statussymbolen

In een solidariteitsspel (bv van Welzijnszorg) kan je statussymbolen zoals geld ter sprake brengen.

- Rituelen

Rituelen kan je gemakkelijk invoeren.Je kan bijvoorbeeld de opname van nieuwe leden vieren of deelnemen aan het dorpsfeest van je eigen dorp.Op kamp zijn er vele mogelijkheden om rituelen te creëren: Slaaprituelen, kampvuur, …

Je kan ook werken met symbolen en riten bij jongere kinderen.Tracht bijvoorbeeld met hen op zoek te gaan naar het “buiten-gewone” in het “gewone”.Je kan in een viering met dit thema een moment inlassen waarop enkele kinderen en leiding naar voor komen met een voorwerp dat voor hen meer betekent dan dat een ander op het eerste gezicht zou kunnen zien: Een teddybeer, een foto van grootva, een dagboek, een armbandje, …Ze kunnen dan aan de anderen vertellen wat voor bijzonders er aan dat voorwerp is.Of je bouwt een viering op rond de vier elementen: Water, Vuur, Aarde en Lucht.Je verdeelt je afdeling in vier groepen (van verschillende leeftijden).Elke groep werkt rond een element en zoekt voorwerpen die dit element kunnen uitbeelden (bij vuur theelichtjes, bij water een plastieken zwembadje met plastieken eendjes, …).Passende teksten (oa het scheppingsverhaal) kleden het geheel verder in.

Voilà, we hopen dat we jullie wat ideeën rond symbolen en riten hebben kunnen meegeven.Heb je zelf nog ideeën of activiteiten rond symbolen en rituelen geef ze ons door!